براي اندازه‌گيري ميزان سيال در حال حريان از يك مسير بسته (مانند خط لوله) يا مسير باز (مانند كانال) با سطح مقطع مشخص، مي‌توان از وسايل و تجهيزات گوناگوني استفاده نمود. در برخي از اين وسايل حجم سيال در حال جريان بطور مستقيم خوانده مي‌شود و در برخي ديگر پس از اندازه‌گيري دبي سرعت و يا وزن سيال حجم آن با تقريب خوبي تخمين زده مي‌شود.
طبق تعريف استاندارد OIML R 49 – ۱ : ۲۰۰۰ كنتور آب وسيله‌‌اي است كه براي اندازه‌گيري مداوم، حفظ و نشان دادن حجم آب عبوري از يك مسير بكار مي‌رود. با توجه به اين تعريف مي‌توان قسمت‌هاي تشكيل‌دهنده كنتور را به سه بخش اصلي تقسيم نمود:
۱ ـ بخش اندازه‌گيرنده
۲ ـ بخش شمارنده
۳ ـ بخش نمايش‌دهنده
بخش اندازه‌گيرنده كنتور قسمتي است كه وظيفه تبديل حجم، دبي، سرعت يا وزن آب عبوري به علائم يا سيگنال‌‌هاي قابل شمارش را بر عهده دارد. اين سيگنال‌ها از طريق مكانيكي و يا الكترونيكي به قسمت شمارنده منتقل و پس از شمارش و پردازش، نتايج حاصل از قسمت نمايش‌دهنده قرائت مي‌گردد.
هر يك از بخش‌هاي فوق مي‌تواند در يك محفظه مجزا و يا اينكه هر سه آنها در محفظه‌‌اي مشترك جاسازي شوند. بطور كلي با توجه به شيوع و نوع مكانيزم اندازه‌گيري، انواع كنتور را مي‌توان در چهار گروه اصلي زير دسته‌بندي نمود.
ـ كنتورهاي مكانيكي
ـ دبيسنجهاي مخصوص
ـ دبيسنجهاي استباطي
ـ كنتورهاي مقداري
كنتورهاي مكانيكي
كنتورهاي سرعتي (توربيني)
توربين عمودي
(Single Jet) تك افشانه
(Multi Jet) چند افشانه
توربين افقي نوع ولتمن
كنتورهاي حجمي
(جابجايي مثبت)
(Oscillating Piston) پيستون نوساني
(Reciprocating Piston) رفت و برگشت
(Helix) مارپيچي
(Nutating Disk) ذيسك چرخشي
(Oval Wheel) چرخ بيضي
دبيسنجهاي استنباطي
دبيسنجهاي اختلاف فشاري
(Venturi) ونتوري
(Nozzel) نازل
(Orifice) اوريفيس
(Target) سپري
(Point Tube) لوله پيتوت
(Dall Tube) لوله دال
(Variable Area) دبيسنجهاي سطح متغير
دبيسنجهاي مخصوص
(Ultrasonic) آلتراسونيك
(Electromagnetic) الكترومغناطيسي
(Vortex Shedding) خروج گردابي
(Thermal) حرارتي
كنتورهاي مقداري
(Coriolis) كوريوليس
(Hydraulic Wheatstone Bridge) مدار هيدروليك ويتستون
(Thermal Bridge) مدار حرارتي
كنتورهاي مكانيكي
يكي از متداولترين انواع كنتور براي اندازه‌گيري مستقيم حجم آب مصرفي و محصول عمده شركت‌هاي بزرگ كنتور ساز دنيا كنتورهاي مكانيكي مي‌باشد. در اين كنتورها از يك جزء تشخيص دهنده جريان نظير پروانه يا پيستون متحرك استفاده مي‌گردد كه ميزان حركت و جابجايي آن متناسب و متأثر از حركت سيال بوده و با انتقال حركت از اين قطعه و از طريق محور مركزي به شمارنده، ميزان حجم آب عبوري اندازه‌گيري و ثبت مي‌شود. انتقال حركت پروانه و يا پيستون به شمارنده هم بصورت چرخ دنده‌‌اي (نوع گيربكسي) و هم بصورت تلفيقي از درگيري دو آهن‌رباي دائمي و تعدادي چرخ دنده (نوع مغناطيسي) امكان‌پذير است.
در كنتورهاي نوع گيربكسي چنانچه كليه قطعات داخلي، با آب در تماس باشند نوع تر و اگر به جز بخش شمارنده بقيه قطعات با آب در تماس بوده نوع نيمه خشك و اگر فقط پروانه با آب در تماس باشد (مانند كنتورهاي مغناطيسي) نوع خشك نامگذاري مي‌شوند.
مزيت كنتورهاي مغناطيسي نسبت به كنتورهاي گيربكسي كاهش ميزان تماس قطعات داخلي با آب، رسوب املاح موجود در آن و در نتيجه جلوگيري از خرابي كنتور در اثر گيركردن قطعات داخلي مي‌باشد. اما مواردي نظير تأثير ميادين مغناطيسي خارجي روي عملكرد كنتور، بروز پديده قطع اتصال درآهن‌رباهاي دائمي و يا جذب براده‌هاي فلزي احتمالي موجود در آب، از معايب اين نوع كنتورها است. بسياري از شركت‌هاي معتبر كنتورسازي با طراحي اصولي و تعبيه حلقه ضد مغناطيس و استفاده از آهن‌رباهاي دائمي مناسب و دقيق اشكالات مذكور را در محصولات توليدي خود مرتفع نموده‌اند.
كنتورهاي مكانيكي نوع سرعتي
در كنتورهاي سرعتي، جزء تشخيص دهنده جريان، توربين يا پروانه‌اي است كه در مسير آب قرار گرفته و توسط نيروي ناشي از حركت آ بطور آزادانه دوران مي‌كند بواسطه حركت پروانه، حجم آب عبوري از كنتور اندازه‌گيري مي‌شود. طراحي پروانه و محفظه مربوطه به گونهاي است كه بين چرخش پروانه و سرعت جريان سيال تناسب مستقيم برقرار مي‌گردد. در اين كنتورها چنانچه محور توربين در امتداد مسير جريان سيال قرار گيرد كنتور را توربين افقي و اگر محور مذكور بر مسير جريان سيال عمود باشد كنتور را توربين عمودي مي‌نامند. كنتورهاي توربين افقي معمولا در سايزهاي بالا (حجيم) و نوع توربين عمودي در سايزهاي پايين (كنتورهاي خانگي) بكار گرفته مي‌شود.
در صورتي كه آب از چند روزنه به پروانه برخورد كند، كنتور چند افشانه و اگر از يك جهت به پروانه برخورد نمايد تك افشانه ناميده مي‌شود. كنتورهاي تك افشانه نسبت به كنتورهاي چندافشانه در سرعت‌هاي كمتر آب شروع بكار مي‌كنند. در صورتي كه كنتورهاي چند افشانه مقاومت بيشتري نسبت به ضربات ديناميكي از خود نشان مي‌دهند.
نصب، بهره‌برداري و نگهداري كنتورهاي مكانيكي
كنتور آب يكي از وسايل ابزار دقيق است كه توجه به نصب و نگهداري صحيح آن موجب بهره‌گيري طولاني مدت و كاركرد بهينه آن خواهد شد. در اين رابطه توجه به نكات زير ضروري است:
ـ كنتورهاي مكانيكي، برخلاف استحكام ظاهري به دليل داشتن چرخ‌دنده‌هايي كه همواره ميزان درگيري و لقي بين آنها بايد در حد تعريف شده‌اي باشد، نسبت به ضربات حساسند و به همين دليل شركت‌هاي معتبر توليدكننده كنتور بر روي بسته‌بندي اين محصولات علائم شكستني را حك مي‌نمايند.
ـ محل نصب كنتور بايد به گونهاي باشد كه از وارد آمدن هرگونه ضربه احتمالي مصون باشد. اكثر خرابي كنتورهاي برگشتي از شبكه ناشي از نصب نادرست آنها مي‌باشد. آثار مصالح ساختماني به جا مانده بر روي برخي از كنتورها بيانگر بهره‌برداري نادرست و عدم توجه به حساسيت اين وسيله مي‌باشد.
ـ معمولاً عمده دليل خرابي كنتورهاي نو ناشي از ورود ذرات خارجي (نظير گل و لاي، ذرات بجا مانده از محل برش لوله و غيره) به داخل كنتور مي‌باشد. لذا تميز نمودن لوله قبل از نصب كنتور بوسيله عبور آب آزاد مي‌تواند از بروز اين نوع خرابي‌ها جلوگيري نمايد.
ـ موقعيت كنتور در خط لوله بايستي به گونهاي باشد كه از ورود هوا به داخل آن اجتناب شود. در صورتي كه جلوگيري از ورود هوا به داخل كنتور امكان‌پذير نباشد، نصب شير اتوماتيك تخليه هوا قبل از كنتور مي‌تواند راهگشا باشد. بعد از نصب كنتورهاي نو، هواگيري و پر نمودن خط لوله و كنتور مي‌بايد با جريان آرام آب (بازكردن آهسته) صورت پذيرد. باز نمودن ناگهاني شير آب موجب ضربه ديدن مكانيزم داخلي كنتور مي‌شود.
دستورالعمل نصب و نگهداري كنتورهاي سايز پايين (خانگي)
با توجه به مشخصات آب و شبكه مورد نظر (اعم از حداقل دبي عبوري، حداكثر فشار كاري، سختي آب، ذرات معلق و ماكزيمم درجه حرارت آب) بخش عمده‌اي از مشكلات كنتور مربوط به نحوه نصب، نگهداري و بهره‌برداري از كنتور مي‌باشد. در اين ارتباط توجه به موارد ذيل ضروري است.
۱ ـ قبل از نصب كنتور بايد از سالم بودن پلمپ، وجود فيلتر و عدم ذرات خارجي در محل اتصال اطمينان حاصل نمود. توصيه مي‌شود قبل از نصب، مقداري آب با فشار زياد از لوله عبور داده شود.
۲ ـ محل نصب بايد به شكلي انتخاب گردد كه اولاً كنتور را از يخ‌زدگي مصون دارد، ثانياً در حد امكان از خالي شدن كنتور از آب جلوگيري نمايد، ثالثاً تا حد ممكن مانع از فشارهاي ضربه قوچ شود.
۳ ـ كنتورهاي سرعتي بايد بصورت افقي نصب گردد، بطوري كه صفحه شمارنده رو به بالا باشد. هرگوه انحراف كنتور از حالت افقي باعث كاهش دقت كاري اين وسيله مي‌شود. (نصب كنتورهاي حجمي از اين قاعده مستثني مي‌باشد).
۴ ـ به منظور جلوگيري از برگشت آب خروجي بخصوص ورود آب گرم به داخل كنتور، نصب شير يكطرفه بعد از كنتور ضروري است.
۵ ـ از پرتاپ نمودن و ضربه زدن به كنتور اجتناب شده و در هنگام نصب به هم جهت بودن فلش حك شده روي كنتور و جهت جريان آب توجه گردد.
۶ ـ پس از نصب كنتور و به منظور تخليه كامل هواي داخل آن بايد آب را به تدريج از كنتور عبور داد.
۷ ـ در صورت رعايت نكات توصيه شده متوسط عمر مفيد كنتور حدود پنج سال مي‌باشد، به همين دليل لازم است پس از گذشت زمان مربوطه كنتور مورد تعويض قرار گيرد.